Pułapki umysłu w pracy analityka

Wnikliwie i poprawnie przeanalizowana oraz ukierunkowana informacja przyczynia się do podejmowania właściwych decyzji biznesowych. Bez posiadania tego cennego zasobu nie jest właściwie możliwe skuteczne planowanie i realizacja zadań. Firmy, które chcą liczyć się na rynku, funkcjonują właśnie w oparciu o działania mające na celu ocenę środowiska biznesowego. Wypracowanie jak najtrafniejszych prognoz stanowi zatem klucz do sukcesu. Ogromną pomocą w tej kwestii okazuje się strategiczny wywiad biznesowy. Jak o specyfice i doborze narzędzi analitycznych decyduje przedmiot oraz cel badania, tak na jego wyniki mają wpływ różne procesy społeczne czy myślowe. Dlatego podpowiadamy, jak nie wpaść w pułapki własnego mózgu.

Otwórz się na analizę

Każdy przedsiębiorca, niezależnie od charakteru działalności, chce odnosić spektakularne sukcesy w biznesie. Jednak na rozwój i powodzenie gospodarcze firmy składa się wiele czynników. Wśród nich wymieniane są m.in.: wytrwałość, ciężka praca, zespół kompetentnych pracowników, umiejętność współpracy z innymi, skłonność do podejmowania ryzyka, znajomość branży oraz innowacyjność. Jednak, bez względu na wszystkie wymienione tu cechy, najważniejszym motorem biznesowym okazuje się zazwyczaj podejmowanie trafnych decyzji. Ze strategicznego punktu widzenia nadrzędne są te o charakterze długofalowym, to one bowiem decydują o tzw. "być albo nie być" na arenie rynkowej. Dlatego tak duży nacisk kładzie się obecnie na dokładną i skrupulatną analizę otoczenia handlowego. Prognozowaniem ryzyka oraz określaniem najlepszych z możliwych kierunków działań zajmują się specjaliści z zakresu strategicznego wywiadu biznesowego. Ich podstawowym narzędziem pracy jest żmudny i trudny proces analityczny, który wymaga niesamowitego przygotowania, ogromnego zaplecza intelektualnego, wewnętrznego rygoru oraz nieustannej kontroli procesów myślowych. - Ważne jest, aby w analizie nie zatrzymywać się na poziomie samej informacji, tylko wejść o kilka szczebli wyżej - w stadium strategiczne, taktyczne i operacyjne wniosku. Niezbędna okazuje się zatem elastyczność umysłu. Tylko wówczas przekształcimy zdobyte informacje w coś wartościowego - tłumaczy Aleksandra Bielska, wykładowca na studiach podyplomowych "Strategiczny wywiad biznesowy" w Akademii Leona Koźmińskiego. Przed badaczami zbierającymi, a następnie badającymi materiały źródłowe stoi wiele wyzwań i jeszcze więcej pułapek, dlatego w trosce o wyniki pracy warto poznać najczęściej występujące błędy, zwłaszcza te najtrudniejsze do zidentyfikowania, czyli o charakterze psychologicznym.

Potykanie się o własne myśli

W procesie analitycznym zasadnicze znaczenie ma rozumienie i interpretacja. - Na słabość ludzkiego poznania mogą mieć wpływ niedociągnięcia o charakterze intelektualnym, dlatego badacz z zakresu strategicznego wywiadu biznesowego musi nieustannie poszerzać swój zasób wiedzy - mówi Aleksandra Bielska z Akademii Leona Koźmińskiego. W dążeniu do precyzji w prognozowaniu podstawą jest również wyeliminowanie subiektywizmu oraz słabości własnego umysłu. Na ogromne znaczenie tego ostatniego punktu - źródła porażek analityków - zwracał uwagę Richard J. Heuer - weteran amerykańskiego wywiadu z ponad 40-letnim stażem, znany z prac badawczych na temat analizy konkurencyjnych hipotez. - Błędnie przyjmuje się na ogół założenie, że analitycy wiedzą, jak analizować. Potrzebne są szkolenia, żeby podnieść samoświadomość odnoszącą się do organicznych problemów związanych z postrzeganiem i wydawaniem sądów analitycznych na temat pewnych wydarzeń - twierdził badacz. Za najpospolitszy defekt myślenia analitycznego uznał patrzenie przez pryzmat tego, co nieświadomie chcemy zobaczyć. Skutkuje to przywiązaniem do określonego punktu widzenia, czyli zawężeniem spojrzenia, a następnie trudnościami ze skorygowaniem owego pierwszego wrażenia ze względu na dopasowanie każdej nowej informacji do założonej z góry tezy. Znaczący problem stanowią też ograniczenia w zakresie pamięci operacyjnej człowieka. Utrudnia to równoległą pracę nad wieloma wariantami danego zagadnienia, przez to ciężko jest spojrzeć na problem holistycznie. Nieprawidłowy wynik może być również rezultatem zewnętrznego nacisku, np. wymuszenia przedwczesnego ukończenia analizy przez jej odbiorcę.

Przykładem nieprawidłowej interpretacji wiarygodnych danych według Heuera może być ponadto tzw. syndrom zwierciadła, który polega na przypisywaniu przedstawicielom obcych społeczeństw czy kultur tego samego sposobu rozumowania i wrażliwości na różne sprawy, które reprezentuje analityk. Ponadto badacze nie potrafią często zauważyć momentu, w którym należy zupełnie przemodelować tok myślenia ze względu na pojawienie się nowych aspektów w sprawie. Liczą się ponadto warunki, w jakich pracuje analityk. Naukowiec wskazuje na dwie najważniejsze wartości, które muszą towarzyszyć badaczowi: poczucie odpowiedzialności - wyrażające się w możliwości rozdysponowania zapleczem organizacyjnym projektu oraz poczucie bezpieczeństwa - pewność, że nawet najbardziej rewolucyjne wyniki nie odbiją się na jego karierze. Natomiast w przypadku odbioru rezultatu prac przez decydentów znaczącą rolę odgrywa precyzja języka. Pozostałe błędy, wskazywane np. przez polskiego politologa, działacza państwowego i dyplomaty Wojciecha Zajączkowskiego, to: niedostateczna krytyka źródeł, dążenie do spójności narracyjnej za wszelką cenę, forsowanie hipotezy niepopartej dowodami, przekonanie o logiczności rzeczywistości, przeświadczenie, że świat kręci się wokół nas, dryft w stronę obfitszej informacji, autocenzura.

Błędów w procesie analitycznym pomoże nam uniknąć rygorystyczne trzymanie się procedur i ciągła weryfikacja założeń analitycznych. Należy nie dopuścić do wszelkich uproszczeń i zniekształceń, które wypaczyłyby obraz analizowanego problemu, i pamiętać, że korzystając z pojęć zaczerpniętych z własnego świata, trudno jest zrozumieć obce społeczeństwo czy kulturę. Patrzenie przez pryzmat bieżących wydarzeń może okazać się również zwodnicze. Prawidłowa analiza informacji z uwzględnieniem mechanizmów psychologicznych to klucz do sukcesu biznesowego.

Aleksandra Bielska - wykładowca w Akademii Leona Koźmińskiego na studiach podyplomowych "Strategiczny wywiad biznesowy", absolwentka wydziału studiów nad wywiadem Mercyhurst University w Stanach Zjednoczonych oraz King's College w Londynie. Analityk informacji z doświadczeniem w pracy między innymi dla amerykańskiego Departamentu Obrony i firmy General Electric. Założycielka polskiej firmy Apphia Intelligence i reprezentant szwajcarskiej firmy i-intelligence. Obecnie zajmuje się zagadnieniami związanymi z psychologią analizy wywiadowczej i z zarządzaniem procesem wywiadowczym w sektorze prywatnym oraz państwowym. Aktywnie zaangażowana w różne projekty badawcze oraz przygotowanie i prowadzenie seminariów na zlecenie instytucji prywatnych, rządowych oraz organizacji międzynarodowych takich, jak ONZ, NATO, czy Unia Europejska.

O ALK