Samozatrudnienie

Narodowy Program Przedsiębiorczości[1], Instynkt Przedsiębiorczości[2], Sieć Przedsiębiorczych Kobiet[3] to przykłady najnowszych inicjatyw mających na celu zachęcanie Polaków do zakładania własnych firm. W sytuacji spowolnienia na rynku małe przedsiębiorstwa okazują się szansą na utrzymanie rozwoju gospodarczego. Małe firmy to także szansa dla pracodawców, którzy dotychczas zatrudniali liczne zespoły pracowników, ale wobec spadku sprzedaży czy produkcji, muszą ograniczyć liczbę zatrudnionych. Zamiast rezygnować ze współpracy, pracodawca może zaproponować pracownikowi założenie działalności gospodarczej i zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną. By działanie nie zostało potraktowane jako zmierzające do obejścia prawa, pracodawca powinien znać przepisy regulujące obie formy współpracy.

„Alternatywą dla klasycznych, przewidzianych w kodeksie pracy form zatrudnienia, może być zawarcie z byłym pracownikiem umowy o współpracy, czy umowy o świadczenie usług z samo zatrudnionym” – mówi Katarzyna Witkowska-Pertkiewicz, Radca prawny, kancelaria prawna Squire Sanders Święcicki Krześniak. „Takie rozwiązanie jest dość częste, gdyż osób samozatrudnionych prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą działa w Polsce około 1,1 mln. Powszechnie znany termin ‘samozatrudnienia’ do chwili obecnej nie doczekał się definicji ustawowej. Przyjmuje się, że samozatrudniony to osoba fizyczna prowadząca samodzielnie i na własny rachunek, w sposób ciągły i zorganizowany jednoosobową pozarolniczą działalność gospodarczą”.

Równorzędne podmioty

Współpraca w ramach umowy o świadczenie usług różni się od klasycznej umowy o pracę. Pracownik przez nawiązanie stosunku pracy zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Istotą stosunku pracy jest, zatem przede wszystkim podporządkowanie pracownika nadzorowi pracodawcy oraz wykonywanie pracy w ściśle oznaczony przez pracodawcę sposób.

„Istotne jest zatem, aby umowa o świadczenie usług nie przewidywała kierownictwa zleceniodawcy, polegającego na możliwości wydawania samozatrudnionemu wiążących poleceń, w tym także dotyczących miejsca i czasu pracy, czy ustalania regulaminów świadczenia pracy. Nie ma natomiast przeszkód, aby zlecający udzielał zaleceń, rad czy fachowych wskazówek dotyczących sposobu wykonania umowy. Strony umowy o świadczenie usług to zwykle dwa niezależne i równorzędne podmioty gospodarcze nawiązujące współpracę na podstawie umowy, podlegającej ocenie na gruncie przepisów kodeksu cywilnego, a nie kodeksu pracy” – wyjaśnia Katarzyna Witkowska-Pertkiewicz.

Zawarcie umowy o świadczenie usług możliwe jest w sytuacji, gdy charakter pracy pozwala na jej wykonywanie przez przyjmującego zlecenie w sposób samodzielny, bez ścisłego podporządkowania kierownictwu zleceniodawcy. „Zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną z byłym pracownikiem prowadzącym działalność gospodarczą, która nie powoduje jednak zerwania stosunków podległości i podrzędności charakterystycznej dla stosunku pracy, może być traktowana, jako działanie zmierzające do obejścia przepisów prawa” – przestrzega Katarzyna Witkowska-Pertkiewicz.

Samozatrudniony, który świadczy usługi na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy, nie ma prawa do stosowania dziewiętnastoprocentowej stawki podatku liniowego, chyba, że świadczy inne usługi niż te, które wykonywał lub wykonuje na podstawie umowy o pracę. W takim wypadku samozatrudniony może wybrać podatek liniowy dopiero z początkiem kolejnego roku podatkowego.

Inne obowiązki

Niewątpliwie samozatrudnienie wpływa na obniżenie pozapłacowych kosztów pracy, a jednocześnie umożliwia dostosowanie poziomu zatrudnienia do zmieniających się potrzeb pracodawców. Należy jednak pamiętać, iż pracodawca i samozatrudniony są niezależnym podmiotami gospodarczymi, ich relacje cechuje partnerstwo a nie jak w przypadku stosunku pracy, podporządkowanie. Zatem możliwość zawarcia umowy o świadczenie usług z samozatrudnionym powinna dotyczyć takiego rodzaju czynności - pracy, które mogą być wykonywane bez kierownictwa pracodawcy.

Nawiązanie współpracy w ramach umowy o świadczenie usług może dotyczyć zarówno nowych podmiotów, jak i osób zatrudnianych uprzednio w ramach stosunku pracy, jednak w takim przypadku istotnym jest, aby współpraca z dotychczasowym pracownikiem miała faktycznie inny charakter niż wcześniejsza praca na etacie. Zawarcie z samozatrudnionym umowy o współpracę w warunkach, w których powinna zostać zawarta umowa o pracę rodzi bowiem niebezpieczeństwo zakwestionowania takiej umowy nie tylko przez inspekcję pracy, ale także przez organy kontroli skarbowej.