Mobilność daje pracę

Osoba mobilna to taka, która uczy się przez całe życie i nie boi się zdobywać umiejętności zawodowych na różnych rynkach pracy. Mobilność jest niezbędnym warunkiem, by być konkurencyjnym, poszukiwanym pracownikiem. To także wymóg nowoczesnej, opartej na wiedzy gospodarki. Komisja Europejska wspiera mobilność osób uczących się, absolwentów, poszukujących pracy i pracujących w Polsce i w Europie. Inicjuje i finansuje wiele programów sprzyjających mobilności.

UE przywiązuje szczególną wagę do mobilności młodzieży, ale promuje także mobilność na każdym etapie uczenia się jako sposób na poszerzanie umiejętności i konkurencyjność na europejskim rynku pracy.

Wspieranie mobilności to jedno z głównych zadań Europejskiej Ramy Kwalifikacji, a także polskiego systemu kwalifikacji, nad którego projektem pracuje Instytut Badań Edukacyjnych. Kluczowym elementem systemu będzie Polska Rama Kwalifikacji, która w przejrzysty i zrozumiały dla potencjalnego pracodawcy sposób opisze to, czego przez całe życie się nauczyliśmy.

W marcu 2012 roku Instytut Badań Edukacyjnych zakończył realizację badania "Znaczenie inicjatyw służących zwiększaniu mobilności uczących się, absolwentów, poszukujących pracy
i pracujących w Europie na przykładzie inicjatywy Europass". Głównym celem badania było sprawdzenie na ile skuteczne są inicjatywy UE wspierające mobilność ze szczególnym uwzględnieniem Europass.

W badaniu pytano przedstawicieli organizacji studenckich, nauczycieli szkół zawodowych, przedstawicieli agencji rekrutacyjnych, pracodawców i ekspertów o skuteczność "programów mobilnościowych", zasady funkcjonowania Europass w Polsce i w UE oraz rekomendacje dla programów wspierania mobilności w kontekście budowy krajowego systemu kwalifikacji.

Europejskie programy wspierające mobilność:

Programy UE służące zwiększaniu mobilności umożliwiają kształcenie się i zdobywanie poszukiwanych kompetencji, praktyki oraz staże zawodowe i naukowe za granicą.

· Młodzież w działaniu - adresowany do młodzieży w wieku 13 - 30 lat oraz pracowników organizacji młodzieżowych. Wspiera rozwój umiejętności i pasji młodych ludzi w czasie wolnym od nauki, zaś osobom pracującym z młodzieżą ułatwia podnoszenie kompetencji, rozwijanie działalności czy nawiązywanie współpracy międzynarodowej.

Finansuje projekty młodych ludzi, a także działania na rzecz przezwyciężania wśród nich barier, uprzedzeń i stereotypów, wspieranie mobilności młodzieży oraz promowanie aktywności obywatelskiej. Budżet programu na lata 2007-2013 wynosi 885 mln euro. Finansowany jest ze środków Komisji Europejskiej i Ministerstwa Edukacji Narodowej.

· Erasmus - program wymiany studentów, jego ideą jest rozwijanie międzynarodowej współpracy między uczelniami.

Umożliwia wyjazdy studentów za granicę na część studiów i praktykę, umożliwia uczelniom udział w projektach wraz z partnerami zagranicznymi. Uprawnione do korzystania z programu są szkoły wyższe oraz instytuty PAN prowadzące studia doktoranckie, instytucje lub firmy specjalizujące się w pośrednictwie w organizowaniu zagranicznych praktyk studenckich, instytucje specjalizujące się w nauczaniu języka polskiego jako obcego.

Polska bierze udział w programie od roku 1998/99, uczestniczy w nim obecnie ok. 4 tys. uczelni. Na stypendia Erasmusa wyjechało ponad 2 mln studentów, około 240 tys. nauczycieli akademickich i około 20 tys. innych pracowników uczelni.

· Wizyty Studyjne - kilkudniowe spotkania w małej grupie specjalistów (10-15 osób) z różnych krajów europejskich, pracujących w podobnych obszarach kształcenia.

Umożliwiają wymianę idei i doświadczeń oraz nawiązanie kontaktów zawodowych. Program adresowany jest m.in. do: władz publicznych krajowych, regionalnych i lokalnych, przedstawicieli organizacji związkowych, organizacji pracodawców, izb handlowych, przemysłowych, rzemieślniczych, instytucji szkolenia i doskonalenia zawodowego, agencji rozwoju lokalnego, dyrektorów i wicedyrektorów szkół, osób prowadzących szkolenia dla nauczycieli, doradców metodycznych, osób opracowujących programy nauczania
i podręczniki.

Wizyty finansowane są przez UE (przyznawane w formie grantów przez Narodową Agencję Programu "Uczenie się przez całe życie"). Od 2009 do 2012 r. do udziału w wizytach studyjnych zakwalifikowano 337 osób.

· Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży - dofinansowuje wymiany, seminaria, szkolenia i inicjatywy młodzieżowe pozwalające na zbliżenie się obu narodów.

Powstał w 2007 r. na mocy porozumienia rządów Polski i Litwy. Działania funduszu obejmują szkolenia, spotkania informacyjne i seminaria na temat edukacji pozaformalnej i międzykulturowej, uczą jak zarządzać projektami młodzieżowymi. Od 2007 roku zorganizowano cztery konkursy wniosków - dofinansowano 134 polskie projekty.

· Erasmus Mundus - podnosi jakość i atrakcyjność europejskiego szkolnictwa wyższego poprzez współpracę z uczelniami z państw spoza UE.

Skierowany jest do instytucji szkolnictwa wyższego. W pierwszej edycji programu w latach 2004-2008 uruchomiono 103 programy wspólnych europejskich studiów magisterskich, w ramach których ponad 6 tys. studentów spoza Europy otrzymało stypendium na pokrycie kosztów nauki i utrzymania, a ponad 1 tys. nauczycieli akademickich z "krajów trzecich" otrzymało stypendium umożliwiające zaangażowanie w europejskie studia magisterskie Erasmus Mundus (prowadzenie badań naukowych, zajęcia ze studentami).

Dofinansowanie otrzymały
54 projekty (w tym 12 z udziałem polskich instytucji). Obecnie realizowana jest druga edycja programu (lata 2009-2013).

· Tempus - wspiera współpracę między uczelniami z krajów UE i spoza niej, aby podnosić jakość kształcenia i reformy szkolnictwa wyższego w krajach nienależących do UE.

W każdym z krajów członkowskich Unii Europejskiej działa tzw. krajowy punkt kontaktowy (National Contact Point, NCP) programu, które pełnią rolę informacyjno-promocyjną. W Polsce tę rolę pełni Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.

· Fundusz Stypendialny SCIEX - Szwajcarski Fundusz Stypendialny - rozwija potencjał pracowników naukowych z Polski oraz promuje partnerstwa w badaniach naukowych między Polską a Szwajcarią.

Uruchomiony w 2009 r. w ramach wymiany naukowej między Szwajcarią a nowymi państwami członkowskimi UE. Z funduszu mogą skorzystać młodzi pracownicy naukowi z tytułem doktora, doktoranci oraz samodzielni pracownicy naukowi.
W latach 2009 - 2011 dofinansowanie uzyskało 68 polskich projektów.

· Fundusz Stypendialny i Szkoleniowy - wspiera współpracę edukacyjną pomiędzy Polską a Norwegią, Islandią, Liechtensteinem.

Finansuje m.in. wymianę studentów i pracowników uczelni na zasadach wypracowanych w programie Erasmus, indywidualne stypendia dla młodych badaczy (do 40. roku życia) i wizyty studyjne dla pracowników placówek oświatowych, instytucji kształcenia zawodowego, kształcenia dorosłych itp., kursy intensywne dla studentów, projekty współpracy pomiędzy szkołami, projekty mające poprawiać jakość kształcenia i funkcjonowanie polskich szkół wyższych.

· Europass - ma zapewniać przejrzystość kwalifikacji, a w konsekwencji ułatwiać Europejczykom prezentowanie swoich kwalifikacji i umiejętności, co służy zwiększaniu mobilności.

To inicjatywa Komisji Europejskiej, przyjęta decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady UE, obowiązująca od 2005 roku. Adresowana do osób uczących się, nauczycieli, trenerów, pracujących, poszukujących pracy, bezrobotnych, pracodawców i personelu instytucji edukacyjnych.

Dokumenty wprowadzone przez Europass mają zapewnić przejrzystość wymiany informacji pomiędzy tymi środowiskami. Na Europass składa się pięć dokumentów: Europass - CV, Europass - Paszport Językowy, Europass - Mobilność, Europass - Suplement do Dyplomu, Europass - Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe.

Formularze CV oraz Paszportu Językowego można wypełniać na stronach portalu internetowego CEDEFOP (European Centre for the Development of Vocational Training ) i na stronie internetowej Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji. Dokument Europass - Mobilność potwierdza odbycie zagranicznej praktyki zawodowej, wolontariat w organizacji pozarządowej w innym kraju europejskim lub studiów w ramach programu wymiany.

Dokument wydaje Krajowe Centrum Europass na wniosek polskiej instytucji organizującej kształcenie, praktykę lub staż. Europass - Suplement do Dyplomu oraz Europass - Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe potwierdzają w sposób czytelny i porównywalny w obrębie Europy wiedzę, umiejętności i kompetencje zdobyte w procesie kształcenia.

Suplement do Dyplomu określa także szczególne osiągnięcia i uprawnienia zawodowe. Suplement do Dyplomu wydawany jest przez uczelnie wyższe, zaś Suplement do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne. W 2009 r. wydano 3 893 dokumenty Europass - Mobilność, w 2010 - 4912 oraz 163 933 Suplementy do Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje zawodowe w 203 zawodach.

· Leonardo da Vinci - część programu "Uczenie się przez całe życie". Jego celem jest promowanie mobilności pracowników na europejskim rynku pracy oraz podnoszenie jakości i innowacyjności kształcenia zawodowego.

Wspiera także rozwiązania zwiększające przejrzystość i uznawalność kwalifikacji zawodowych w krajach europejskich, a także działania wzmacniające jakość kształcenia zawodowego i ustawicznego. W zależności od projektu do realizacji działań konieczny jest jeden lub kilku partnerów zagranicznych.

Finansuje m.in. projekty staży zagranicznych, projekty tworzenia i transferu innowacji. W projektach staży mogą uczestniczyć pracownicy, uczniowie szkół zawodowych, czeladnicy, absolwenci, pracownicy różnych branż, bezrobotni, chcący się przekwalifikować.

· Grundtvig - skierowany do organizacji działających na rzecz edukacji dorosłych, przede wszystkim do osób dorosłych z grup wymagających szczególnego wsparcia: niepełnosprawnych, starszych, o niskich kwalifikacjach.

Finansuje naukę m.in. języków obcych, umiejętności informatycznych, przedsiębiorczości, uzupełnianie średniego wykształcenia w liceum dla dorosłych (edukacja formalna), szkolenia i kursy (edukacja pozaformalna), naukę w rodzinie, realizowaną przez biblioteki, muzea, inne placówki kulturalne (edukacja pozaformalna). W latach 2007 - 2008 zrealizowano 145 projektów partnerskich Grundtviga.

· Marie Curie - ma zwiększać zainteresowanie młodych ludzi karierą naukową.

Sieci szkolenia początkowego (ang. Initial Training Networks - ITN) umożliwiają naukowcom na wczesnym etapie kariery zawodowej rozwinięcie swoich umiejętności, dołączenie do uznanych zespołów badawczych i lepsze perspektywy zawodowe. Sieć współpracy z reguły współtworzy co najmniej trzech partnerów, którzy proponują wspólny program szkoleniowy.

Do sieci mogą należeć uniwersytety, ośrodki badawcze lub przedsiębiorstwa (małe lub duże), a także organizacje badawcze. Wsparcie finansowe obejmuje m.in. rekrutację osób w trakcie studiów umożliwiających uzyskanie stopnia naukowego. Początkujący naukowcy mogą otrzymywać wsparcie przez okres od 3 do 36 miesięcy, a bardziej doświadczeni badacze maksymalnie przez okres 24 miesięcy.

· Comenius - dla osób i instytucji zaangażowanych w edukację od przedszkoli po szkoły średnie.

Wspiera współpracę uczniów, nauczycieli, społeczności szkolnych z partnerami z innych krajów. Finansuje projekty edukacyjne angażujące placówki edukacyjne i lokalne społeczności, indywidualne wyjazdy podnoszące kwalifikacje nauczycieli, wymianę uczniów
i kadry, staże w szkołach lub przedsiębiorstwach dla nauczycieli, praktyki dla przyszłych nauczycieli.

Wyjazdy edukacyjne obejmują 27 krajów UE, kraje EFTA i EOG (Islandia, Liechtenstein, Norwegia), zachodniobałkańskie, Szwajcarię, Turcję. Działania oświatowe do końca 2013 r. obejmą 3 mln uczniów.

Czy "programy mobilnościowe" są skuteczne?

Według uczestników badania "programy mobilnościowe" pozwalają na zdobycie pierwszych doświadczeń w pracy czy studiowaniu za granicą, naukę języków obcych, komunikację z innymi kulturami, pozytywnie wpływają na samoocenę ich uczestników i ich atrakcyjność na europejskim rynku pracy.

Zdaniem respondentów największy wpływ na wzrost mobilności mają programy: Erasmus, Leonardo da Vinci, Erasmus Mundus, Fundusz Stypendialny i Szkoleniowy oraz Wizyty Studyjne. Za najmniej skuteczne uznano inicjatywę Europass, Fundusz Stypendialny SCIEX oraz Grundtvig (być może ze względu na zbyt słabo rozpowszechnione cele i szczegóły dotyczące programów).

Większość respondentów z grupy przedstawicieli organizacji studenckich oraz nauczycieli szkół zawodowych ocenia programy służące wspieraniu mobilności jako bardzo efektywne lub umiarkowanie efektywne, natomiast zdecydowana większość badanych przedstawicieli agencji rekrutacyjnych oraz pracodawców - jako umiarkowaną.

Bariery w rozwoju mobilności

Zdaniem badanych największe przeszkody, by programy UE mogły być bardziej skuteczne to:

· ograniczone środki finansowe, jakimi dysponują programy: to zawęża liczbę ich uczestników i zakres działania, ogranicza udział krajów spoza UE i nie pozwala na udział wszystkich zainteresowanych. Np. stypendia z programu Erasmus są często zbyt niskie, aby umożliwić wyjazd osobom gorzej sytuowanym.

· bariery administracyjne: problemy z wypełnianiem wniosków np. o udział w konkretnym projekcie programu "Uczenia się przez całe życie".

· niechęć do wyjazdu, obawa przed nieznanym i ryzykiem, niski poziom wiedzy
o pożytkach wynikających z mobilności: to problem wielu Polaków, także pracodawców czy nauczycieli, którzy z tych powodów nie decydują się na udział w programach, choć to oni powinni być inicjatorami mobilności.

· niska znajomość języków obcych: to skutkuje obawą przed wyjazdem, a także zatrudnianiem się za granicą poniżej umiejętności.

· niezrozumienie przez pracodawców, jakie korzyści dla pracowników i firmy mogą płynąć z mobilności: pracodawcy często postrzegają wyjazd pracowników do pracy za granicą jedynie w kategorii kosztów.

· zbyt krótkie wyjazdy w ramach programów: zmniejsza to efekty transferu wiedzy pomiędzy krajami i przedsiębiorstwami.

· problemy w uznawaniu kwalifikacji pomiędzy krajami: Polacy często pracują w innych krajach na stanowiskach poniżej umiejętności, ponieważ pracodawcy mają kłopoty ze zrozumieniem, co potencjalny pracownik wie, umie i potrafi zrobić.

Plany UE

Inicjatywy UE zwiększające mobilność będą opierać się na dwóch dokumentach: "Europa 2020" oraz "Edukacja i szkolenia 2020". Pierwszy określa cele rozwoju społeczno-gospodarczego UE do 2020 r.

W strategii jest m.in. inicjatywa "mobilna młodzież", która ma poprawić efektywność systemu edukacji, kształcenia pozaformalnego i uczenia się nieformalnego, mobilność studentów i naukowców, wchodzenia młodych ludzi na rynek pracy.

Drugi dokument określa kierunki rozwijania systemów oświaty i szkoleń w UE. Program "Erasmus dla wszystkich" ma połączyć w 2014 roku siedem programów z dziedziny kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu obejmujące UE i państwa trzecie.