Absolwenci AGH na rynku pracy

Matura i co dalej

Z roku na rok zmniejsza się grupa kandydatów na studia, którzy chcą po prostu studiować, ale nie mają na siebie pomysłu. Wybór uczelni pozostawiają przypadkowi, bądź kierują się modą lub chęcią spędzenia kolejnych lat z bliskim kolegą lub koleżanką ze średniej szkoły. Jednak dla większości kandydatów głównym kryterium wyboru profilu studiów są ich zawodowe zainteresowania, a następnie oferta edukacyjna uczelni oraz perspektywy pracy w danym zawodzie.

Czy słusznie?
Studia to kilka lat wytężonej pracy i wysiłku umysłowego, to inwestycja w przyszłość i istotny etap prowadzący do realizacji marzeń i zawodowych aspiracji. Zatem wybór uczelni powinien uwzględniać zarówno osobiste priorytety, jak i te zewnętrzne, obiektywne czynniki na które składają się: renoma uczelni, oferta kształcenia, zaplecze dydaktyczno-naukowe i socjalno-bytowe oraz wiele innych, istotnych w kontekście indywidualnych oczekiwań kandydata.

Czy coś jeszcze?
Po analizie wymienionych przesłanek należy zadać sobie podsumowujące pytania:

• Kim chcę być po ukończeniu studiów?
• Gdzie chcę być po ukończeniu studiów?
• Czym chcę się zajmować po ukończeniu studiów?
• Czy mam na to szanse?
• Jeżeli tak, to jakie?

Mity i prawdy

Na temat rynku pracy dla absolwentów szkół wyższych toczy się wiele dyskusji i pojawia wiele sprzecznych opinii. Z jednych wynika, że absolwenci to najbardziej proaktywna grupa zawodowa. Inni nazywają młodych "pokoleniem straconym", z uwagi na wysoki wskaźnik bezrobocia lub wykonywanie pracy niewymagającej dyplomu ukończenia wyższej uczelni, czyli poniżej uzyskanych na studiach kwalifikacji.

A jaka jest prawda?
Na to pytanie pracownicy AGH postanowili sobie odpowiedzieć, badając wyrywkowo sytuację zawodową absolwentów już na początku lat 90. XX w. Od roku 2008 rozpoczęto regularny monitoring losów zawodowych absolwentów, który jest jednym (ale nie jedynym) z narzędzi pozwalającym na analizę dostosowania zakresu i programu kształcenia do rzeczywistych potrzeb rynku pracy. Ponadto Akademia jako pierwsza w Polsce podjęła także badania losów zawodowych absolwentów po trzech i pięciu latach od ukończenia studiów, a od roku 2002 prowadzi badania wśród pracodawców na temat wymagań wobec absolwentów AGH oraz perspektyw ich zatrudnienia.

Akademia Górniczo-Hutnicza należy także do nielicznych w Polsce szkół wyższych, prowadzących badania wśród absolwentów do pół roku od ukończenia studiów, które mają na celu przedstawienie sytuacji zatrudnienia absolwentów zaraz po opuszczeniu uczelni. Większość polskich szkół wyższych przeprowadza takie badania po upływie pierwszego roku, stąd też porównywanie wyników pomiędzy AGH, a innymi uczelniami nie jest obiektywne. Liczebność badanej grupy jest wysoka, co roku w projekcie bierze udział średnio ok. 80% wszystkich absolwentów AGH.

Studenci AGH najczęściej już na ostatnim roku studiów koncentrują się na poszukiwaniu pracy w pełnym wymiarze godzin - pracy zgodnej z wykształceniem, przynoszącej satysfakcję i należycie wynagradzanej. Jednak w obecnych czasach perspektywa zmierzenia się i rywalizacji o posadę z innymi kandydatami o podobnych kwalifikacjach oraz aspiracjach zawodowych wywołuje u większości studentów lęk przed niepowodzeniem. Czy jest on uzasadniony? Odpowiedzią na to pytanie są ostatnie wyniki badań przeprowadzonych wśród absolwentów studiów stacjonarnych, którzy zakończyli edukację w 2014 roku (Diagram 1). Wyniki nie obejmują absolwentów studiów niestacjonarnych (w większości pracujących), co sprawia, że w skali całej uczelni prezentowany wskaźnik zatrudnienia jest niższy od rzeczywistego.

Jedną z przyczyn bezrobocia jest konkurencyjność na rynku pracy, czyli walka o stanowisko co najmniej kilku kandydatów, spośród których tylko jeden otrzymuje posadę. Tymczasem 51,9% absolwentów AGH, którzy zakończyli edukację w 2014 roku otrzymało więcej niż jedną (średnio trzy) propozycję zatrudnienia. Nie jest przypadek, ponieważ wynik ten na podobnym poziomie utrzymuje się od kilku lat. To określa tendencję na zapotrzebowanie rynku na określone typu zawodów. Według "Bilansu Kapitału Ludzkiego 2015" aż 80% pracodawców ma problem ze znalezieniem specjalistów po kierunkach technicznych i naukach ścisłych. To znaczy, że jest ich nadal za mało.

Diagram 1. Status zawodowy absolwentów AGH przed upływem 6. miesięcy od ukończenia studiów (rocznik 2014)

Absolwenci zatrudnieni, prowadzący działalność gospodarczą oraz kontynuujący naukę w latach 2008-2014 (Diagram 2) stanowili 81,1-88,4% badanej populacji. Zwiększa się grupa zatrudnionych, a zmniejsza liczba absolwentów podejmujących działalność gospodarczą (samozatrudnienie) oraz kontynuujących edukację. Powodem jest wzrost zainteresowania pracodawców absolwentami AGH, co przekłada się także na ich zarobki - 15,3% absolwentów zaraz po studiach otrzymało wynagrodzenie przekraczające 5000 zł. Porównanie wyników badań z ostatnich siedmiu lat wskazuje na stabilną pozycję zawodową absolwentów AGH niezależnie od kondycji rynku pracy, a ostatnie trzy lata to tendencja wzrostowa wskaźnika zatrudnienia (Diagram 2). Pomimo dobrych wyników uczelnia nie bagatelizuje grupy bezrobotnych absolwentów. Przeprowadzana jest szczegółowa analiza przyczyn, a następnie podejmowane są systemowe i indywidualne działania wspomagające. Dzięki tym staraniom można zauważyć malejącą tendencję absolwentów AGH poszukujących pracy.

Diagram 2. Status zawodowy absolwentów AGH w latach: 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014

W grupie "poszukujących pracy" znajdują się także absolwenci, którzy już podjęli pracę, ale z określonych powodów są na etapie poszukiwania kolejnego miejsca zatrudnienia.

Większość zatrudnionych absolwentów rocznika 2014 (54,2%) podjęła pracę w Krakowie, a w całym województwie małopolskim pracuje 67,6% badanych. Zatrudnieni za granicą stanowią 4,4% badanej populacji (Diagram 3).

Lokalizacja zatrudnienia to istotny czynnik dla absolwentów, którzy wybierają miejsce pracy. Absolwenci AGH najchętniej podejmują pracę w Krakowie, pomimo tego, że zabiegają o nich pracodawcy z innych regionów Polski i przedsiębiorcy zagraniczni, poszukujący wysoko wykwalifikowanej kadry technicznej. Pracodawcy spoza Krakowa na terenie uczelni prowadzą rozmowy rekrutacyjne, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom studentów i oferując atrakcyjną ścieżkę rozwoju zawodowego.

Diagram 3. Lokalizacja zatrudnienia absolwentów AGH (rocznik 2014)

Pozycję absolwenta na rynku pracy określa także status prawny zatrudnienia (Diagram 4). Umowę o pracę otrzymuje około 74-78% badanych, w zależności od rocznika arbiturientów. 19% absolwentów 2014 podjęło pracę w ramach umów cywilno-prawnych, popularnie określanych jako "śmieciowe". Niestety polski rynek pracy nie wychodzi naprzeciw oczekiwaniom osób, które chcą zatrudnić się w ramach umowy o pracę w niepełnym wymiarze godzin.

Diagram 4. Status prawny zatrudnienia. Absolwenci AGH (rocznik 2014)

Start zawodowy bez kompleksów

Ponad 21% absolwentów AGH nie musiało podejmować działań związanych z poszukiwaniem pracy, bowiem to pracodawcy występowali z inicjatywą ich zatrudnienia (Diagram 5). To wynik, który powtarza się co roku i jest efektem współpracy pomiędzy uczelnią a sektorem gospodarczo-przemysłowym (umowy i porozumienia o płynnym przepływie zasobów ludzkich: praktyki, staże, zatrudnienie). Pracodawcy wychodzą z inicjatywą zatrudnienia studentów AGH poprzez spotkania organizowane na terenie Akademii, uczelnianą bazę CV, a także rekomendację pracowników lub pracujących absolwentów AGH.
Efekt: 50,6% absolwentów 2014 zostało zatrudnionych przed obroną pracy dyplomowej.

Diagram 5. Czas poszukiwania pracy. Absolwenci zatrudnieni (rocznik 2014)

*Inicjatywa zatrudnienia ze strony pracodawcy (absolwenci nie poszukujący pracy)

Zbyt późne przystąpienie do poszukiwania pracy (zdarza się, że kilka miesięcy po obronie pracy magisterskiej) zmniejsza skuteczność, powoduje pojawienie się skutków ubocznych (psychologicznych, społecznych i finansowych), a w następstwie wydłuża czas jej poszukiwania.

Praca zgodna z wykształceniem

Praca zgodna z wykształceniem to życzenie większości absolwentów AGH, a dla uczelni to sygnał świadczący o dostosowaniu programu nauczania do potrzeb rynku. Absolwenci 2008-2014, którzy po studiach podjęli pracę zgodną z wykształceniem stanowią 48-61,3% badanych (Diagram 6). W grupie arbiturientów, którzy zaznaczyli częściową zgodność pracy z wykształceniem, zatrudnienie większości osób nie przekraczało kilku tygodni (okres wdrożeniowy), co utrudniało klasyfikację "zgodności".

Diagram 6. Zgodność pracy z wykształceniem. Absolwenci AGH w latach: 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014

Wśród 13,4% absolwentów niepracujących zgodnie z wykształceniem, 4,8% zadeklarowało, że było to następstwem własnego wyboru związanego ze zmianą zawodowych zainteresowań. Nieduży odsetek osób zatrudnionych niezgodnie z swoim kierunkowym wykształceniem jest naturalnym zjawiskiem. Nie ma bowiem systemu edukacyjnego, który byłby w stanie idealnie dopasować liczbę absolwentów o określonym profilu zawodowym do liczby wolnych stanowisk odpowiadających ich kierunkowemu wykształceniu.

Rolą i dążeniem AGH jest ciągła modyfikacja i doskonalenie programu i zakresu kształcenia, umożliwiającego podjęcie pracy nie tylko w zawodach kierunkowych, ale także w zawodach pokrewnych. Elastyczność rynku wymusza bowiem elastyczność kandydata.
Bardzo niepokojącym sygnałem dla uczelni wyższych jest podejmowanie przez jej absolwentów pracy poniżej poziomu uzyskanego wykształcenia.

Zawodowe aspiracje

Często słyszymy, że to pracodawca wybiera kandydata do pracy. Czy zatem absolwent może wybierać pracodawcę? Okazuje się, że tak, bowiem 51,9% zatrudnionych absolwentów AGH 2014 otrzymało więcej niż jedną (średnio trzy) propozycje pracy i to do nich należał wybór pracodawcy.

Głównym priorytetem absolwentów AGH jest możliwość rozwoju zawodowego, co świadczy o wysokich ambicjach zawodowych oraz dodatkowo determinuje do poszukiwania pracy zgodnej z wykształceniem. Wysokość zarobków znajduje się na drugiej pozycji, a na trzeciej stabilność zatrudnienia. Wskaźnik procentowy poszczególnych odpowiedzi w odniesieniu do badanych roczników absolwentów jest na zbliżonym poziomie (Diagram 7).

Diagram 7. Priorytety absolwentów AGH przy wyborze pracodawcy w latach: 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014

Powszechnym oczekiwaniem badanych respondentów była także satysfakcja z wykonywanej pracy oraz samorealizacja. Nie potwierdza się teza, że kariera zawodowa to dla absolwentów przede wszystkim osiąganie wyższych stanowisk w hierarchii organizacji. Według absolwentów AGH przewagę nad awansem administracyjnym ma awans polegający na doskonaleniu zawodowym proporcjonalnie wspieranym wynagrodzeniem. Taką opinię potwierdzają również pracodawcy.

Wyniki badań wskazały także na pozytywny stosunek do uczenia się przez całe życie z wyraźną przewagą czynników wewnętrznych, wynikających z indywidualnych pobudek (4,9% zatrudnionych absolwentów jednocześnie podjęło naukę na studiach doktoranckich lub podyplomowych).

Mądry i skromny

Kapitałem wyjściowym dla statystycznego absolwenta AGH jest ukończony kierunek studiów oraz wiedza uzyskana podczas procesu kształcenia. Wyjątek stanowią absolwenci Wydziału Zarządzania oraz Wydziału Humanistycznego.

"Umiejętności komputerowe" analizowane są w kontekście ukończonego kierunku oraz stanowiska pracy. W przypadku niektórych zawodów stanowią one czynnik progowy w procesie rekrutacyjnym, a na innych stanowiskach pracodawcy traktują je jako narzędzie wspomagające pracę.

Wysoko cenione są także kwalifikacje dodatkowe, zarówno te objęte programem nauczania, jak i nabyte poza uczelnią (Diagram 8).

Diagram 8. Czynniki decydujące o przyjęciu do pracy. Absolwenci AGH w latach: 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014

Według pracodawców elastyczność i adaptacja do zmian jest tym bardziej możliwa, im bardziej solidna baza, czyli wiedza. W ich opinii absolwenci AGH bardzo dobrze radzą sobie z testami wiedzy kierunkowej i komputerowej, do rozwiązywania których przygotowała ich uczelnia. Przedsiębiorcy rekrutujący absolwentów AGH wypowiadają się o nich niezwykle pozytywnie, cenią ich wiedzę, umiejętności, kulturę osobistą oraz…skromność.

Renoma uczelni, czyli nasza kochana AGH

Dla pracodawców, jak i dla absolwentów usankcjonowaną jakość stanowi prestiż i renoma ukończonej uczelni. W krajach zachodnich to zjawisko naturalne. Firmy sięgają w pierwszej kolejności po absolwentów szkół wyższych o ugruntowanej pozycji na rynku, także w Polsce renoma uczelni zaczyna nabierać coraz większego znaczenia. Dla 75% pracodawców ukończenie AGH przez kandydata do pracy jest dodatkowym atutem, 23,4% nie ma na ten temat zdania (Diagram 9).

Z kolei studenci i arbiturienci AGH utożsamiają się z macierzystą uczelnią zarówno w trakcie studiów, jak i po kilkudziesięciu latach od jej opuszczenia. 84% absolwentów zadeklarowało, że ponownie wybrałoby studia w AGH, 11% nie miało na ten temat zdania, a 5% wybrałoby inną szkołę wyższą.

Dla studentów i absolwentów Akademia to "nasza kochana AGH". To także osobista satysfakcja i duma wynikająca z legitymowania się dyplomem AGH, wpływająca na pozytywną samoocenę i poczucie bezpieczeństwa na rynku pracy.

Diagram 9. Ukończenie AGH jako atut w procesie rekrutacji. Badania pracodawców 2013

Czy warto być magistrem?

Od czasu wprowadzenia na polskich uczelniach trzystopniowego programu kształcenia pojawiły się pytania, czy kontynuacja nauki na II lub III stopniu ma sens. Czy nie prościej, łatwiej i taniej zakończyć edukację już po I etapie?

Dla 54,8% przedsiębiorców lepszym kandydatem na pracownika jest absolwent studiów II stopnia, a dla 36,3% nie ma to znaczenia pod warunkiem, że kandydat spełnia określone wymagania (Diagram 10). Ponadto pracodawcy nie mają preferencji dotyczących ukończonego stopnia studiów w przypadku zawodów deficytowych (np. informatyków), technicznych (administrator sieci) oraz humanistycznych - liczą się głównie umiejętności praktyczne. Mając jednak do wyboru absolwenta I i II stopnia o tych samych kwalifikacjach zatrudniają tego drugiego.

Diagram 10. Ukończony stopień studiów. Pracodawcy 2013

Pytanie o jutro

Dynamika obecnego rynku pracy otwiera nowe możliwości awansu społecznego, wywołując jednocześnie u rozpoczynających start zawodowy absolwentów presję rywalizacji i gotowości doskonalenia zawodowego w odniesieniu do możliwości i perspektyw zatrudnienia.
U kandydatów na wyższe studia czynnik pracy odgrywa zasadniczą rolę przy wyborze uczelni lub kierunku studiów, a u absolwentów I stopnia pojawia się dylemat właściwego wyboru kierunku studiów II stopnia lub studiów podyplomowych. Takie postawy wymusza gospodarka wolnorynkowa i powoduje, że młodzi ludzie już w okresie wczesnej edukacji "uczą się" rynku pracy, chcąc nadążyć za postępem technicznym i wyznaczonymi przez niego kierunkami rozwoju.

Niezależnie od zmieniającej się koniunktury rynku pracy pozycja zawodowa absolwenta AGH jest stabilna i wynika z konsekwentnej realizacji programu kształcenia w oparciu o rzeczywiste potrzeby sektora gospodarczego.

Z uwagi na przewrotność i dynamikę rynku należy zachować umiarkowany optymizm. Gwałtowny rozwój nowych technologii sprawia, że należy liczyć się także z ciągłą zmianą oczekiwań co do wiedzy, kompetencji i umiejętności, które będzie musiał posiadać absolwent uczelni technicznej.

Badania przeprowadzone wśród absolwentów i przedstawicieli firm, wskazują także jak istotne są różnice oczekiwań wobec kandydata w zależności od charakteru przedsiębiorstwa, branży, profilu wykształcenia absolwenta, stanowiska pracy itp. Pracodawcy rekrutując absolwentów AGH kierują się również renomą ukończonej uczelni, przy wyborze kandydata na pracownika uznają to za dodatkowy atut.

Niewątpliwie punktem wyjścia w realizacji aspiracji zawodowych jest trafny wybór uczelni, co w dużym stopniu może, choć nie musi, stanowić warunek progowy osiągnięcia sukcesu zawodowego, a następnie kapitał wyjściowy kandydata do pracy.

Grażyna Śliwińska
Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej AGH