Młodzi na rynku pracy - V edycja badań Bilansu Kapitału Ludzkiego

W badaniach BKL okres do 30 r.ż., ze względu na brak odpowiedniego doświadczenia zawodowego, jest czasem niestabilności zawodowej oraz niepewności, a co za tym idzie, nie sprzyja poczuciu bezpieczeństwa na rynku pracy. Młodzi najczęściej poszukują pracy przez rodzinę lub znajomych, a także częściej niż osoby po 30 r.ż., wymieniają w tym kontekście możliwości jakie daje Internet.

Tzw. "umowy śmieciowe" nie są powszechną formą zatrudnienia

Dane BKL wskazują, że umowa cywilnoprawna nie jest kluczową i powszechną formą zatrudnienia w żadnej z analizowanych grup, tj. ani osób młodych ani osób po trzydziestce. W przypadku osób pracujących do 30 r.ż. które zakończyły edukację formalną zatrudnionych "tylko" na umowie cywilnoprawnej jest 7% podczas gdy umowę na etat ma 84% badanych. W przypadku pracujących i będących po 30 r.ż. "tylko" na umowie cywilnoprawnej jest 3% podczas gdy etat ma 91% badanych. Umowy cywilnoprawne częściej stanowią formę "uzupełniającą" klasyczne zatrudnienie na umowę o pracę. Faktycznie jednak częściej obserwuje się wybór takiej formy w przypadku zatrudnienia osób młodych. Nie zauważono natomiast istotnych różnic w zakresie podejmowania zatrudnienia w oparciu o umowy cywilnoprawne pomiędzy kobietami i mężczyznami. Dane Bilansu Kapitału Ludzkiego mają swoje potwierdzenie w raporcie Narodowego Banku Polskiego na temat rynku pracy w 2014 roku, z którego wynika, że tzw. "umów śmieciowych" w Polsce jest standardowo nie więcej niż w innych krajach Unii Europejskiej i posiada je ok. 8% wszystkich zatrudnionych.

Na sytuację zawodową młodych wpływa ukończony kierunek wykształcenia, miejsce zamieszkania oraz płeć

Na zróżnicowanie szans zawodowych osób młodych ma wpływ typ i rodzaj ukończonego wykształcenia - największe problemy ze znalezieniem zatrudnienia mają absolwenci technikum po kierunkach biurowych i usługowych (40% z tej grupy to osoby bezrobotne lub nieaktywne) oraz szkół zasadniczych zawodowych w zawodach robotniczych (36%) i usługowych (49%, przy czym są to głównie kobiety dominujące wśród absolwentów tego typu kierunków). Z kolei wśród absolwentów uczelni nie mających profilu zawodowego najmniej pewne swoich szans na znalezienie pracy są osoby z tytułem licencjata (17% absolwentów uczelni). Pozostali absolwenci uczelni (tj. inżynierowie, magistrowie, osoby kończące studia podyplomowe) mają podobne do siebie szanse zawodowe (13-14% ma problem ze znalezieniem pracy). Jednocześnie największy odsetek bezrobotnych młodych znajduje się w grupach absolwentów kierunków: usługi (19%), rolnictwo (17%), nauki społeczne, gospodarka i prawo (16%). Natomiast najmniej bezrobotnych można znaleźć wśród kończących kierunki z grup: technika, przemysł, budownictwo (13%), nauka[1] (również 13%) oraz kształcenie, zdrowie i opieka społeczna (po 14%).

Przyglądając się zróżnicowaniu regionalnemu Polski, szanse zawodowe młodych osób warunkuje to, czy są ze wschodnich województw: podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego czy lubelskiego (odpowiednio 28%, 25%, 24% młodych jest bez pracy), czy z reszty kraju (bezrobocie wśród młodych wynosi tu średnio 18,5%). Pozytywny wyjątek na rynku pracy ściany wschodniej stanowi województwo podlaskie z bezrobociem wśród młodych na poziomie 20%. Trudną sytuację osób młodych w wymienionych wyżej województwach pokazują nie tylko wyższe wskaźniki bezrobocia w tej grupie, ale też wyższe wskaźniki nieaktywności zawodowej, które sugerują ucieczkę w bierność przedstawicieli młodego pokolenia.

Poziom wykształcenia jest czynnikiem zwiększającym aktywność zawodową kobiet i mężczyzn oraz, w przypadku kobiet, czynnikiem, który niweluje różnice pomiędzy obiema płciami - im wyższy poziom wykształcenia, tym poziom bierności zawodowej kobiet jest niższy (od 58% przy wykształceniu gimnazjalnym i niższym do 12% przy wykształceniu wyższym), a różnice między kobietami i mężczyznami są mniejsze. Widać to wyraźnie zwłaszcza w przypadku młodych z wyższym wykształceniem, gdzie różnica w nieaktywności zawodowej kobiet i mężczyzn wynosi jedynie 6 p.p., podczas gdy dla osób z wykształceniem gimnazjalnym i niższym jest to aż 27 p.p.

Młodzi Polacy nadal chcą wyjeżdżać z Polski w poszukiwaniu pracy

Niepokojącym rezultatem badań BKL jest wysoka gotowość młodych osób do wyjazdu z Polski. W przypadku zdecydowanej większości analizowanych zawodów liczba osób deklarujących chęć wyjazdu z Polski przekracza 30%. Największą chęć do wyjazdu zagranicznego zgłaszają uczniowie szkół zawodowych, techników i liceów profilowanych planujący swoje kariery jako pracownicy budowlani (tego typu plany zgłasza niemalże co druga osoba wiążąca swoją przyszłość z tym zawodem). Na kolejnych miejscach rankingu znajdują się uczniowie szkół zawodowych z kierunków mechatronika i mechanika pojazdowa (ponad 40%).

Co ciekawe, jedni z najczęściej deklarujących chęć wyjazdu z kraju - mężczyźni ze szkół zawodowych - są również grupą najniżej oceniającą własne umiejętności w zakresie posługiwania się językiem angielskim (stanowią jedyną spośród analizowanych kategorii respondentów, w której chęci wyjazdu zagranicznego nie towarzyszy przekonanie o wysokich umiejętnościach językowych). Wśród wymienianych przez nich argumentów często pojawiają się stwierdzenia, że życie za granicą jest łatwiejsze, mniej stresujące i odbywa się według bardziej czytelnych reguł.

"Szklany sufit" widoczny również w sytuacji zawodowej młodych kobiet

Wymiarami pracy, z których najczęściej byli zadowoleni młodzi respondenci były warunki wykonywania pracy oraz sama praca jako taka, czyli wykonywane w pracy zadania - z tych obszarów pracy zadowolonych było ponad 80% młodych respondentów. Najniższe odsetki zadowolonych wśród młodych odnotowano w obszarze możliwości awansu (45% zadowolonych). Warto też zwrócić uwagę, że kobiety rzadziej niż mężczyźni deklarowały zadowolenie z zarobków (różnica 7-8 p.p), podczas gdy pozostałe aspekty pracy nie wykazywały różnic międzypłciowych.

Interesujących wniosków dotyczących różnic w poziomie zadowolenia z pracy pomiędzy młodymi reprezentantami obu płci dostarcza uwzględnienie w prowadzonych analizach grupy zawodowej, w której pracują respondenci. Najbardziej "egalitarni" w zakresie różnic międzypłciowych byli specjaliści, wśród których odnotowano jedynie kilkuprocentowe różnice na korzyść mężczyzn w kontekście możliwości rozwoju osobistego i szkoleń oraz możliwości awansu. Te same aspekty, tyle że bardziej wyraziście, różnicowały kobiety i mężczyzn pracujących na stanowiskach kierowniczych lub jako przedstawiciele władz publicznych. Sięgająca aż 16 p.p. rozpiętość różnicy w zadowoleniu z możliwości awansu na korzyść mężczyzn również skłania do interpretowania jej w kategoriach "szklanego sufitu". Potwierdza to niepokojący fakt, że w badanej grupie absolwentów uczelni wyższych, gdzie praktycznie brak jest różnic w odsetkach zadowolonych z zarobków, pensje kobiet są średnio o 23% mniejsze niż mężczyzn.

Wśród młodych nadal jest zbyt mało przedsiębiorców

Badania BKL wskazują, że wśród osób po 30. roku życia 14% stanowią osoby prowadzące działalność gospodarczą (w tym nierolniczą działalność gospodarczą prowadzi 8%). W przypadku osób młodych odsetki te są dużo niższe - jedynie 4% z nich pracuje na własny rachunek, z czego 3% to działalność nierolnicza. Można zatem sformułować wniosek o niskim poziomie przedsiębiorczości w grupie osób młodych. Wynika to z silnego przekonania, że prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce jest zajęciem trudnym i obarczonym sporym ryzykiem, ponieważ wiąże się z nadmiernymi obciążeniami podatkowymi (taki powód wskazało 26% młodych respondentów), zbyt dużą konkurencją (19%), a także uciążliwymi przepisami prawnymi (18%). Pomimo powyższych niezbyt optymistycznych wyników badań należy silnie podkreślić, że młodzi przedsiębiorcy są przeciętnie częściej zadowoleni z wykonywanej pracy. Zdecydowana większość, bo aż 90% osób samozatrudnionych, jest zadowolona z warunków jej wykonywania oraz zarobków - ocenia Prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Bożena Lublińska-Kasprzak.

Przedsiębiorczość jest bardziej popularna wśród mężczyzn: 4% młodych mężczyzn to przedsiębiorcy, podczas gdy wśród pań odsetek ten sięga zaledwie 2%. Jest też pozytywnie skorelowana z poziomem wykształcenia: w grupie młodych osób z wyższym wykształceniem przedsiębiorcy stanowią 7%, wśród osób z wykształceniem średnim i zawodowym jest to zaledwie 3% populacji.

Większość osób prowadzących działalność nie przewiduje zmian w zakresie działania firmy, jednak o jej rozszerzaniu częściej myślą młodzi (31%) niż starsi przedsiębiorcy (18%), a szczególnie ci z branży usług specjalistycznych (41%), opieki zdrowotnej i pomocy społecznej (36%), przemysłu i górnictwa (27%) oraz budownictwa i transportu (23%). Największą stagnację przewidują (niezależnie od wieku) przedsiębiorcy z branży rolniczej (ponad 80%).

O BILANSIE KAPITAŁU LUDZKIEGO

Bilans Kapitału Ludzkiego to unikatowy na skalę Polski i Europy monitoring rynku pracy. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim od 2010 do 2014 roku systematycznie analizowała jak zmieniała się struktura i zapotrzebowanie na kompetencje na polskim rynku pracy. W trakcie pięciu edycji badań ankieterzy wysłuchali opinii 350 000 respondentów: pracodawców, pracowników, bezrobotnych, studentów, uczniów szkół ponadgimnazjalnych, a także przedstawicieli instytucji szkoleniowych. Badacze przeanalizowali również kierunki kształcenia szkół i uczelni oraz oferty edukacyjne instytucji szkoleniowych. Pierwsza edycja badań została przeprowadzona w IV kwartale 2010 r. Drugą edycję badań zrealizowano w II kwartale 2011 r., trzecią - w II kwartale 2012 r. Badania czwartej edycji projektu odbywały się w III kwartale 2013 roku, natomiast piątą (ostatnią) edycję badań przeprowadzono w II kwartale 2014 r.